uitgelicht

In 2017 zijn er bij de regionale toetsingscommissies 6585 toepassingen van euthanasie gemeld. Dat is ruim 4% van het aantal overledenen in dat jaar en ruim 8% meer dan in 2016. In de eerste negen maanden van 2018 zijn 4600 toepassingen van euthanasie gemeld. Hoewel euthanasie elk jaar meer voorkomt, is er momenteel sprake van een opvallende daling vergeleken met dezelfde periode in 2017.

In 2017 zijn 1917 zelfdodingen geregistreerd. Dat is ruim 1% meer dan in het jaar daarvoor. Onder jongeren (in de leeftijdsgroep van 10 – 30 jaar) steeg het aantal zelfdodingen opmerkelijk sterk: van 223 naar 276. In deze leeftijdsgroep is zelfdoding veruit de belangrijkste doodsoorzaak. Kijken we naar de kinderen (tussen 10 en 19 jaar), dan zien we een stijging van het aantal zelfdodingen van 48 naar 81: 50 meisjes en 31 jongens.

Hoewel erop wordt aangedrongen, is de achtergrond van de forse stijging van het aantal zelfmoorden bij jongeren nog niet onderzocht. Vaak worden de lange wachttijden in de GGZ als oorzaak genoemd, soms ook een ontoereikende kwaliteit van zorg, en vrijwel altijd de hoge drempel voor een crisisopname. Maar ook het overvolle, gestresste leven dat jongeren zouden leiden en de hoge eisen die aan hen gesteld worden in onze op prestatie gerichte maatschappij, zouden meespelen. Het is goed denkbaar dat zulke factoren van belang zijn, maar nieuw zijn ze niet en versterkt zijn ze in de afgelopen jaren nauwelijks. De stijging van het aantal zelfmoorden in 2017 bij jongeren is uit een heel andere bron te verklaren: copycat, kopieergedrag. Je met iemand identificeren die zichzelf om het leven heeft gebracht, blijkt, als je er toch al aan denkt een einde te maken aan je leven, een belangrijke stimulans te zijn dat ook daadwerkelijk te gaan proberen. Ook het romantiseren in de pers van persoonlijk leed of onvermogen dat tot zelfmoord heeft geleid, werkt in die richting. Er is reden om aan te nemen dat dit soort effecten de afgelopen tijd naar verhouding vaak aan de orde is geweest. Zelfmoord wordt in de pers niet meer omfloerst gebracht en is een ‘hot item’ geworden dat vaak de aandacht vraagt.

Daarbij komen nog andere invloeden, zoals de Netflixserie 13 Reasons Why. De serie draait om de zelfmoord van de 17 jarige Hannah Baker. Ze laat cassettebandjes achter, waarin ze mensen vertelt hoe zij hebben bijgedragen aan haar dood. De zelfmoord van het meisje (met een mes) wordt zeer expliciet in beeld gebracht en wordt voorgesteld als de enige mogelijke uitweg uit haar situatie. Vooral voor jongeren die zelf aan zelfmoord denken en zich herkennen in de hoofdpersoon, zal het bekijken van de serie een risico zijn.

Een vraag, een indringende vraag. Interessant om na te gaan wat je eerste antwoord op die vraag zou zijn. Misschien is dat ‘nee’. Want dood is dood. Iets wat ons allemaal eens zal overkomen, vroeg of laat, hoe dan ook.
Misschien is het antwoord ‘ja, dat maakt uit’. Vaak wordt dan gedacht aan de omstandigheden waaronder je sterft: eenzaam en alleen of juist omringd door dierbaren. En aan dat wat er aan het sterven voorafgaat: de lichamelijke en psychische aftakeling, het lijden, de uitzichtloosheid. En de angst daarvoor.

Euthanasie

Angst is een belangrijk motief achter de vraag naar euthanasie. Dat wil dan niet zeggen, dat het altijd direct zichtbaar is achter de wens om ‘zelf uit te maken wanneer ik sterf’, ‘waardig te willen sterven, zonder lijden’. Wil iemand echt dood? Of wordt de doodswens ingefluisterd door de vrees voor het (verwachte) lijden?
We zijn eraan gewend geraakt om lijden te zien als iets nutteloos, iets om te vermijden. Maar als je terugkijkt op je leven, dan zijn het vaak de momenten van lijden waarin je het meest hebt geleerd, waarin je jezelf het meest hebt ontwikkeld. We staan voor de opgave ook de betekenis, de zin van het lijden voor het levenseinde te onderzoeken en te wegen.

Waar dat toe leidt, hangt samen met het mensbeeld dat je eigen is. Als je het beeld hebt dat er niets na de dood is, waarom zou je er niet gewoon uitstappen als dat kan? Als je vertrouwen hebt dat je na de dood bij God komt, heb je een uitzicht, dat troostend kan zijn (maar niet altijd is). Voor mensen die geen religieuze achtergrond hebben, is het de uitdaging om een beeld te maken dat bij hen past.
Maar hoe? Betekent doodgaan werkelijk het einde?

auteur: Thom Kloes

Tijdens het gesprekscafé kwamen we op ‘versterven’ als manier om in eigen regie te overlijden. Daarbij bracht iemand een eigen ervaring in, die ons allemaal raakte. Voor mij aanleiding om het betreffende echtpaar thuis te interviewen. Daar mocht ik ook een deel van de DVD met de gesprekken zien, die door de familie met Vader in de periode voor zijn dood waren gevoerd.

Hoe zijn die gesprekken met Vader ontstaan?

“Het speelde al langer door mijn hoofd: ‘Mijn vader wordt oud, we moeten hem nu toch eens vragen hoe zijn leven is geweest. Hij weet nog zoveel van vroeger, dat mag niet verloren gaan’. Vanuit dat idee heb ik met alle familieleden besproken of ze wilden meewerken aan gesprekken met vader, die we dan zouden filmen. Bijna iedereen heeft meegewerkt, één kleinkind was op wereldreis. Ik heb toen mijn vader’s leven ingedeeld in periodes en bedacht de onderwerpen die daarbij zouden passen. Iedereen heeft een bepaalde levensperiode met vader besproken, waarbij hij of zij zelf vragen rond die onderwerpen bedacht. We hebben op drie zaterdagen 2 uur met hem gepraat en alles is opgenomen.   Er was een lichte en hartelijke stemming. Het was heel rijk om dat zo samen te doen, ook voor vader, die zelf niet meer zo goed zijn levensverhaal kon overzien. Hij was heel helder en kon goed op de vragen ingaan. We kregen een indruk hoe vitaal hij nog was, maar ja, hij fietste tot kort daarvoor dagelijks nog 10 kilometer, of wandelde een uur lang, hoewel hij al in de negentig was!”

Hoe was het voor hem, om dit te doen?

“Hij werkte volop mee – en verraste ons ook. Na het eerste gesprek stond hij ineens op, liep naar het kabinet, haalde er een papier uit en las het ons voor. Het was een verklaring dat voor hem het leven wel voltooid was. Zorgen voor zijn vrouw hoefde niet meer nu zij was overleden, hij was niet meer zo mobiel nu hij met een rollator moest lopen en fietsen helemaal niet meer ging, hij kon niet meer volgen waar zijn kleinkinderen mee bezig waren. Zijn verjaardag vieren op de boot, zoals al heel lang gebeurd was, zou niet meer kunnen omdat hij met zijn rollator niet meer aan boord kon komen. Uitdrukkelijk maakte hij kenbaar: laat me gaan, ook reanimeren hoeft niet meer. Hij had zelfs een kopietje ervan gemaakt voor iedereen. Hij deed dat na het tweede gesprek nog eens.”

En toen?

“Een nichtje van me is huisarts. Zij vroeg hem of hij dan direct wilde sterven. ‘Nee, maar als het moment daar is, is het goed’. Achteraf kregen we pas in de gaten, dat hij vanaf dat moment bijna niet meer at. Heel sober. Eerst merk je dat niet, maar ik kwam elke week met een bak Chinees eten bij hem langs, en realiseerde me ineens: ‘Wacht eens eventjes, ik zit dit in mijn eentje te eten…’ Vader heeft daar nooit iets over losgelaten, hij deed het gewoon. Hij dronk wel een beetje.

Hoe lang heeft dat geduurd?

“Die gesprekken waren in januari, en zo rond eind juli, begin augustus, ging het zo slecht met hem dat we met elkaar een rooster hebben gemaakt, zodat er continu iemand bij hem kon zijn. Er is ook wat thuiszorg ingezet. Hij kwam toen zijn bed niet meer uit en hallucineerde soms. Hij zei op een bepaald moment wat bozig, dat hij niet onnodig in leven gehouden wilde worden, voor hem was het genoeg. We spraken af dat de huisarts maandag langs zou komen. Daar waren wij, zijn drie kinderen, die met de arts spraken over zijn euthanasiewens. Eerder had hij dat zelf al met de arts besproken. De arts zei: ‘Het is goed,ik zal het proces ervoor in gang zetten’. Wij gingen weer naar vader terug, en zagen nog net hoe hij zijn laatste adem uitblies. De strijd was gestreden.

Over zijn uitvaart had hij nog wel aangegeven, dat hij verwachtte dat iedereen dan wat zou zeggen. Zo hebben we het ook gedaan, van jong tot oud. Zijn as hebben we, samen met die van moeder, uitgestrooid op het punt waar de Hollandse IJssel uitstroomt in de Maas – daar ligt ook onze boot waar hij zo graag kwam. Zo wilde hij dat. Vader heeft als jonge man een periode lang op zee gevaren.

En hoe was het voor jullie om met hem over zijn leven te praten?

We hebben dit ongeveer een jaar lang voorbereid, we moesten eerst goed bedenken hoe we dit wilden doen. Hij was altijd heel alert, hield de politiek bij, gebruikte allerlei nieuwe snufjes zoals de chipknip als eerste, om mensen te prikkelen met de tijd mee te gaan. Maar toen hij een rollator moest gebruiken veranderde zijn leven toch wel. Veel wat voor hem waardevol was geweest viel weg.

Die gesprekken waren fijn om te doen. Achteraf zijn we in veel opzichten blij dat we dit met hem gedaan hebben. Het is gedocumenteerd, het geeft een mooi beeld van hoe hij was. Weet je, we hadden puur de opzet om hem over zijn leven en over de familie-geschiedenis te vragen nu het nog kon, het was niet bedoeld als afscheid. Pas na die eerste ochtend, waarbij hij ineens met die verklaring kwam, werden we wakker. Het was kostbaar voor ons allemaal.

Wederzijds werkt al jaren samen met ‘Van Betekenis tot het einde’, als zogeheten ‘stakeholder’. Op de website van dit initiatief vindt u allerlei hulpmiddelen om met uw familie en vrienden in gesprek te gaan over uw wensen rondom het levenseinde. Nieuw toegevoegd is nu een ‘format’ om in een brief het gesprek aan te gaan over zaken die u rond het levenseinde belangrijk vindt. U vindt nog veel meer mogelijkheden op:
https://www.ikwilmetjepraten.nu/praten-met-je-naasten/
Een fijne website om eens rond te kijken en je te laten inspireren door filmpjes, podcasts e.d.