Tijdens het gesprekscafé kwamen we op ‘versterven’ als manier om in eigen regie te overlijden. Daarbij bracht iemand een eigen ervaring in, die ons allemaal raakte. Voor mij aanleiding om het betreffende echtpaar thuis te interviewen. Daar mocht ik ook een deel van de DVD met de gesprekken zien, die door de familie met Vader in de periode voor zijn dood waren gevoerd.
Hoe zijn die gesprekken met Vader ontstaan?
“Het speelde al langer door mijn hoofd: ‘Mijn vader wordt oud, we moeten hem nu toch eens vragen hoe zijn leven is geweest. Hij weet nog zoveel van vroeger, dat mag niet verloren gaan’. Vanuit dat idee heb ik met alle familieleden besproken of ze wilden meewerken aan gesprekken met vader, die we dan zouden filmen. Bijna iedereen heeft meegewerkt, één kleinkind was op wereldreis. Ik heb toen mijn vader’s leven ingedeeld in periodes en bedacht de onderwerpen die daarbij zouden passen. Iedereen heeft een bepaalde levensperiode met vader besproken, waarbij hij of zij zelf vragen rond die onderwerpen bedacht. We hebben op drie zaterdagen 2 uur met hem gepraat en alles is opgenomen. Er was een lichte en hartelijke stemming. Het was heel rijk om dat zo samen te doen, ook voor vader, die zelf niet meer zo goed zijn levensverhaal kon overzien. Hij was heel helder en kon goed op de vragen ingaan. We kregen een indruk hoe vitaal hij nog was, maar ja, hij fietste tot kort daarvoor dagelijks nog 10 kilometer, of wandelde een uur lang, hoewel hij al in de negentig was!”
Hoe was het voor hem, om dit te doen?
“Hij werkte volop mee – en verraste ons ook. Na het eerste gesprek stond hij ineens op, liep naar het kabinet, haalde er een papier uit en las het ons voor. Het was een verklaring dat voor hem het leven wel voltooid was. Zorgen voor zijn vrouw hoefde niet meer nu zij was overleden, hij was niet meer zo mobiel nu hij met een rollator moest lopen en fietsen helemaal niet meer ging, hij kon niet meer volgen waar zijn kleinkinderen mee bezig waren. Zijn verjaardag vieren op de boot, zoals al heel lang gebeurd was, zou niet meer kunnen omdat hij met zijn rollator niet meer aan boord kon komen. Uitdrukkelijk maakte hij kenbaar: laat me gaan, ook reanimeren hoeft niet meer. Hij had zelfs een kopietje ervan gemaakt voor iedereen. Hij deed dat na het tweede gesprek nog eens.”
En toen?
“Een nichtje van me is huisarts. Zij vroeg hem of hij dan direct wilde sterven. ‘Nee, maar als het moment daar is, is het goed’. Achteraf kregen we pas in de gaten, dat hij vanaf dat moment bijna niet meer at. Heel sober. Eerst merk je dat niet, maar ik kwam elke week met een bak Chinees eten bij hem langs, en realiseerde me ineens: ‘Wacht eens eventjes, ik zit dit in mijn eentje te eten…’ Vader heeft daar nooit iets over losgelaten, hij deed het gewoon. Hij dronk wel een beetje.
Hoe lang heeft dat geduurd?
“Die gesprekken waren in januari, en zo rond eind juli, begin augustus, ging het zo slecht met hem dat we met elkaar een rooster hebben gemaakt, zodat er continu iemand bij hem kon zijn. Er is ook wat thuiszorg ingezet. Hij kwam toen zijn bed niet meer uit en hallucineerde soms. Hij zei op een bepaald moment wat bozig, dat hij niet onnodig in leven gehouden wilde worden, voor hem was het genoeg. We spraken af dat de huisarts maandag langs zou komen. Daar waren wij, zijn drie kinderen, die met de arts spraken over zijn euthanasiewens. Eerder had hij dat zelf al met de arts besproken. De arts zei: ‘Het is goed,ik zal het proces ervoor in gang zetten’. Wij gingen weer naar vader terug, en zagen nog net hoe hij zijn laatste adem uitblies. De strijd was gestreden.
Over zijn uitvaart had hij nog wel aangegeven, dat hij verwachtte dat iedereen dan wat zou zeggen. Zo hebben we het ook gedaan, van jong tot oud. Zijn as hebben we, samen met die van moeder, uitgestrooid op het punt waar de Hollandse IJssel uitstroomt in de Maas – daar ligt ook onze boot waar hij zo graag kwam. Zo wilde hij dat. Vader heeft als jonge man een periode lang op zee gevaren.
En hoe was het voor jullie om met hem over zijn leven te praten?
We hebben dit ongeveer een jaar lang voorbereid, we moesten eerst goed bedenken hoe we dit wilden doen. Hij was altijd heel alert, hield de politiek bij, gebruikte allerlei nieuwe snufjes zoals de chipknip als eerste, om mensen te prikkelen met de tijd mee te gaan. Maar toen hij een rollator moest gebruiken veranderde zijn leven toch wel. Veel wat voor hem waardevol was geweest viel weg.
Die gesprekken waren fijn om te doen. Achteraf zijn we in veel opzichten blij dat we dit met hem gedaan hebben. Het is gedocumenteerd, het geeft een mooi beeld van hoe hij was. Weet je, we hadden puur de opzet om hem over zijn leven en over de familie-geschiedenis te vragen nu het nog kon, het was niet bedoeld als afscheid. Pas na die eerste ochtend, waarbij hij ineens met die verklaring kwam, werden we wakker. Het was kostbaar voor ons allemaal.
Het verlies van een geliefde, familielid of andere dierbare door de dood is een van de meest ingrijpende gebeurtenissen die een mens kan meemaken. Het rouwproces is een heel individueel proces. Het is niet voor iedereen even intensief en ook hoe lang het duurt verschilt van persoon tot persoon.
U
